پارسا فلاح
آیا می‌دانید مس برای رشد و سلامت گیاهان تا چه اندازه ضروری است؟ مس کلید تشکیل کلروفیل در گیاهان است و در چندین فرایند آنزیمی نقش دارد. مس (Cu) به‌عنوان یکی از ریزمغذی‌های موردنیاز گیاهان در مقادیر بسیار کم شناخته می‌شود. گیاهانی که به مقادیر کافی از مس دسترسی دارند، می‌توانند دیواره‌های سلولی قوی‌تری بسازند و پلیمرها و پروتئین‌های بیشتری را تشکیل دهند و در برابر حملات قارچی مقاوم‌تر شوند. علاوه‌براین، مس برای سلامت دام‌ها حیاتی است و به تشکیل گلبول‌های قرمز خون، رنگدانه‌دارشدن موهای گاو و تشکیل رنگدانه و بهبود کیفیت پشم در گوسفند کمک می‌کند. مس مانند فلز روی، معمولاً پیش از کاشت یا در هنگام کاشت به خاک اعمال می‌شود تا اطمینان حاصل شود که ریشه‌های گیاه در حال رشد می‌توانند به مس موجود برای جذب دسترسی داشته باشند. با این تفاسیر، بیایید نقش مس را در خاک، به‌همراه دلایل و عوارض کمبود مس در خاک را بررسی کنیم.
مس (Copper) یک عنصر شیمیایی با نماد Cu (گرفته شده از کلمه لاتین cuprum) و عدد اتمی 29 است. مس فلزی نرم، چکش‌خوار و انعطاف‌پذیر با رسانایی حرارتی و الکتریکی بسیار بالا است.
مس در تنفس هوازی همه یوکاریوت‌ها ضروری است. یوکاریوت‌ها شامل همه موجودات زنده، غیر از یوباکتری‌ها و آرکی باکتری‌ها می‌شوند. در میتوکندری، مس در cytochrome c oxidase که آخرین پروتئین در فسفوریلاسیون اکسیداتیو است، یافت می‌شود. cytochrome c oxidase پروتئینی است که O2 را بین یک اتم مس و یک اتم آهن متصل می‌کند. در واقع این پروتئین 8 الکترون را به مولکول O2 منتقل می‌کند تا آن را به دو مولکول آب کاهش دهد. بنابراین در سیستم‌های بیولوژیکی، مس در درجه اول یک فلز کاتالیزوری است؛ اما مهم‌ترین عملکرد آن این است که به سیستم اجازه می‌دهد تا با آهن مقابله کند.
مس آنزیم‌هایی را در گیاهان فعال می‌کند که در سنتز لیگنین نقش دارند و در چندین سیستم آنزیمی ضروری هستند. همچنین، مس در فرایند فتوسنتز مورد نیاز است، برای تنفس گیاه ضروری است و به متابولیسم کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌های گیاه کمک می‌کند.
حیوانات نیز برای رشد بدن، استخوان و پشم، رنگدانه، رشته‌های عصبی سالم و عملکرد قدرتمند گلبول‌های سفید به مس نیاز دارند. بنابراین کمبود مس در خاک می‌تواند برای دام‌هایی که از گیاهان کشت‌شده از آن زمین تغذیه می‌کنند نیز مشکل‌آفرین باشد.
در واقع دو دلیل اصلی برای کمبود مس در گوسفند و گاو وجود دارد؛ اول سطح پایین مس در گیاهان به‌دلیل خاک‌های دارای کمبود مس و دوم، کمبود مس ناشی از سطوح بیش‌ازحد مولیبدن و گوگرد در مراتع یا مکمل‌های غذایی دام‌ها است.
اما برای بسیاری از محققان، این پرسش وجود دارد که کمبود مس در خاک به چه دلایلی رخ می‌دهد؟ اصولاً مقدار مس موجود میان خاک‌های مناطق مختلف، بسیار متفاوت است. مس در خاک به‌عنوان کاتیون با مواد معدنی رسی و در ارتباط با مواد آلی حفظ می‌شود. البته برخی از مواد معدنی سیلیکاتی و کربناتی حاویِ مس به‌عنوان ناخالصی درنظر گرفته می‌شوند. امروزه تحقیقاتی در دانشگاه مینه‌سوتای امریکا و سایر دانشگاه‌های این کشور انجام شده است که در آن‌ها، محققان شرایط مورد نیاز برای خاکی را که در آن یک محصول به کودهای مسی پاسخ می‌دهد، شناسایی کرده‌اند. این شرایط عبارتند از:
علایم کمبود مس در خاک برای محصولات کشاورزی مختلف متفاوت است؛ چون مس در گیاهان نسبتاً بی‌حرکت است و علایم کمبود آن ابتدا در بافت‌های جوان‌تر گیاه ظاهر می‌شوند. محققانی که در دانشگاه مینه‌سوتا روی کمبود مس در خاک تحقیق می‌کردند، متوجه شدند وقتی دانه‌های محصول در خاک‌های آلی رشد می‌کنند، علایم کمبود مس را از خود نشان می‌دهند. این علایم به‌صورت رنگ سبز روشن تا زرد در جوانۀ گیاه ظاهر می‌شود. سپس نوک برگ‌های گیاه به‌سمت داخل برمی‌گردد و کاملاً پیچ می‌خورد.
اگر کمبود مس شدید باشد، رشد گیاه متوقف می‌شود و گیاهان پس‌از رسیدن به مرحله رشد Feekes 3.0 (تشکیل پنجه) می‌میرند. در مورد گیاه گندم، اگر کمبود مس در خاک شدید باشد، در انتهای چرخه رشد هیچ دانه گندمی در خوشه‌ها تولید نمی‌شود. در توده‌های بالغ گندم، کمبود مس به‌صورت لکه‌های قهوه‌ای مایل به ارغوانی (که نشانه‌های ملانوز هستند) روی گیاه دیده می‌شود.
در ذرت، کمبود مس ابتدا روی برگ‌های جدید که از حلقه بیرون می‌آیند، ظاهر می‌شود و رنگ این برگ‌ها سبز مایل به آبی می‌شود. همچنین در صورت کمبود مس در خاک، ممکن است برگ‌های جدید به‌صورت مارپیچی و گره‌خورده از حلقه بیرون بیایند. نکروز نیز ممکن است در نوک برگ‌ها رخ دهد و در نهایت ممکن است گیاه به‌طور کامل خشک شود و بمیرد.
در سبزیجات، برگ‌های جوان ممکن است پیش‌از زردشدن، سبز مایل به آبی شوند. سپس قسمت بالایی گیاه پژمرده می‌شود، رشد گیاه کُند می‌شود و درنهایت می‌میرد. سبزیجات در صورت کمبود مس در خاک، اغلب گل نمی‌دهند و پیش‌از رسیدن به این مرحله می‌میرند.
| کمبود مس در حیوانات | کمبود مس در گیاهان |
| ازدست‌رفتن رنگدانه در موهای رنگی دام‌ها | ندولاسیون ضعیف در شبدر |
| لنگش در دام | پروتئین کم در غلات |
| Swayback (گودی پشت غیر طبیعی) یا enzootic ataxia (بی‌تعادلی اندام‌ها به ویژه ناتوانی در حرکت متعادل ماهیچه‌های بدن) در بره‌ها | بیماری‌های قارچی |
| افزایش بروز شکستگی در استخوان‌ها | نکروز در نوک برگ‌های گیاهان |
| کم‌خونی | برگ‌ها به رنگ سبز تیره درمی‌آیند |
| ایجاد تشنج | توقف رشد |
بیشتر بخوانید: مخلوط بردوفیکس
به‌طور کلی برای تشخیص کمبود مس در خاک، باید آزمایش خاک و بافت گیاهی انجام شوند:
به‌جز تمام موارد گفته شده، در یک مقیاس بزرگ، کمبود مس در خاک می‌تواند باعث مشکلات زیر هنگام کشت محصول شود:
یک کشاورز برای اصلاح و رفع کمبود مس در خاک، باید مراحل زیر را دنبال کند:
بیشتر بخوانید: سولفات مس در صنعت کشاورزی
شرکت شیمیایی صنعتی آپادانا پارسه زنجان، یکی از تولیدکنندگان و تأمین‌کنندگان محصولات شیمیایی در ایران است که محصولات متنوعی را برای اصلاح و رفع کمبود عناصر مختلف، از جمله مس در خاک ارائه می‌دهد. از جمله محصولات این شرکت برای رفع کمبود مس در خاک، می‌توان به سولفات مس صنعتی اشاره کرد که بدون وجود هیچ ردی از اسید نیتریک، به‌عنوان یک کود شیمیایی برای افزایش محتوای مس در خاک استفاده می‌شود. سولفات مس به‌راحتی در آب حل و به‌سرعت جذب گیاهان می‌شود. برای اطلاع از قیمت سولفات مس، می‌توانید از طریق راه‌های ارتباطی موجود در پایین صفحه، با کارشناسان ما ارتباط برقرار و مشاوره رایگان دریافت کنید.
یکی از شایع‌ترین علایم کمبود مس در خاک، ایجاد کلروز است که به‌صورت زردشدن برگ‌های جوان گیاه ظاهر می‌شود. کلروز معمولاً از نوک و حاشیه برگ‌ها شروع می‌شود.
بله! هر نوع گیاهی که در خاکی با میزان مس محدود رشد کند، میوه یا محصول کمتری تولید می‌کند و باردهی آن ضعیف‌تر خواهد بود. در مجموع بهره‌وری مزرعه در صورت کمبود مس به‌شدت کاهش می‌یابد (یا با کاهش میزان محصول یا با ضعیف‌ترشدن کیفیت و سایز محصول نهایی).
شرکت آپادانا پارسه زنجان شیمی با بیش از چند دهه فعالیت در حوزه تولید محصولات شیمیایی صنعتی، به تولید و صادرات انواع سولفات مس بدون اسید نیتریک پرداخته و توانسته پاسخگوی نیازهای مشتریان در صنایع مختلف باشد.
یک پاسخ