آیا میدانید مس برای رشد و سلامت گیاهان تا چه اندازه ضروری است؟ مس کلید تشکیل کلروفیل در گیاهان است و در چندین فرایند آنزیمی نقش دارد. مس (Cu) بهعنوان یکی از ریزمغذیهای موردنیاز گیاهان در مقادیر بسیار کم شناخته میشود. گیاهانی که به مقادیر کافی از مس دسترسی دارند، میتوانند دیوارههای سلولی قویتری بسازند و پلیمرها و پروتئینهای بیشتری را تشکیل دهند و در برابر حملات قارچی مقاومتر شوند. علاوهبراین، مس برای سلامت دامها حیاتی است و به تشکیل گلبولهای قرمز خون، رنگدانهدارشدن موهای گاو و تشکیل رنگدانه و بهبود کیفیت پشم در گوسفند کمک میکند. مس مانند فلز روی، معمولاً پیش از کاشت یا در هنگام کاشت به خاک اعمال میشود تا اطمینان حاصل شود که ریشههای گیاه در حال رشد میتوانند به مس موجود برای جذب دسترسی داشته باشند. با این تفاسیر، بیایید نقش مس را در خاک، بههمراه دلایل و عوارض کمبود مس در خاک را بررسی کنیم.
نقش مس در خاک
مس (Copper) یک عنصر شیمیایی با نماد Cu (گرفته شده از کلمه لاتین cuprum) و عدد اتمی 29 است. مس فلزی نرم، چکشخوار و انعطافپذیر با رسانایی حرارتی و الکتریکی بسیار بالا است.
مس در تنفس هوازی همه یوکاریوتها ضروری است. یوکاریوتها شامل همه موجودات زنده، غیر از یوباکتریها و آرکی باکتریها میشوند. در میتوکندری، مس در cytochrome c oxidase که آخرین پروتئین در فسفوریلاسیون اکسیداتیو است، یافت میشود. cytochrome c oxidase پروتئینی است که O2 را بین یک اتم مس و یک اتم آهن متصل میکند. در واقع این پروتئین 8 الکترون را به مولکول O2 منتقل میکند تا آن را به دو مولکول آب کاهش دهد. بنابراین در سیستمهای بیولوژیکی، مس در درجه اول یک فلز کاتالیزوری است؛ اما مهمترین عملکرد آن این است که به سیستم اجازه میدهد تا با آهن مقابله کند.
مس آنزیمهایی را در گیاهان فعال میکند که در سنتز لیگنین نقش دارند و در چندین سیستم آنزیمی ضروری هستند. همچنین، مس در فرایند فتوسنتز مورد نیاز است، برای تنفس گیاه ضروری است و به متابولیسم کربوهیدراتها و پروتئینهای گیاه کمک میکند.
حیوانات نیز برای رشد بدن، استخوان و پشم، رنگدانه، رشتههای عصبی سالم و عملکرد قدرتمند گلبولهای سفید به مس نیاز دارند. بنابراین کمبود مس در خاک میتواند برای دامهایی که از گیاهان کشتشده از آن زمین تغذیه میکنند نیز مشکلآفرین باشد.
در واقع دو دلیل اصلی برای کمبود مس در گوسفند و گاو وجود دارد؛ اول سطح پایین مس در گیاهان بهدلیل خاکهای دارای کمبود مس و دوم، کمبود مس ناشی از سطوح بیشازحد مولیبدن و گوگرد در مراتع یا مکملهای غذایی دامها است.
عوامل کاهش مس در خاک
اما برای بسیاری از محققان، این پرسش وجود دارد که کمبود مس در خاک به چه دلایلی رخ میدهد؟ اصولاً مقدار مس موجود میان خاکهای مناطق مختلف، بسیار متفاوت است. مس در خاک بهعنوان کاتیون با مواد معدنی رسی و در ارتباط با مواد آلی حفظ میشود. البته برخی از مواد معدنی سیلیکاتی و کربناتی حاویِ مس بهعنوان ناخالصی درنظر گرفته میشوند. امروزه تحقیقاتی در دانشگاه مینهسوتای امریکا و سایر دانشگاههای این کشور انجام شده است که در آنها، محققان شرایط مورد نیاز برای خاکی را که در آن یک محصول به کودهای مسی پاسخ میدهد، شناسایی کردهاند. این شرایط عبارتند از:
- مواد آلی: کمبود مس اغلب در خاک پیت و خاکهایی با غلظت بالای مواد آلی رخ میدهد. پتاسیم، فسفر یا سایر ریز مغذیهای اضافی، میتوانند بهطور غیرمستقیم باعث کمبود مس شوند.
- بافت خاک: خاکهای با بافت شنی نسبت به خاکهای لومی و رسی، احتمال کمبود مس بیشتری دارند.
- pH خاک: خاکهایی که حاوی مقادیر بیشتر اکسید و کربنات هستند، مس کمتری دارند. زمانی که محصولات حساس به مس رشد میکنند، خاکهایی با PH 7.5 یا بیشتر باید کنترل شوند.
علایم و نشانههای کمبود مس در گیاهان
علایم کمبود مس در خاک برای محصولات کشاورزی مختلف متفاوت است؛ چون مس در گیاهان نسبتاً بیحرکت است و علایم کمبود آن ابتدا در بافتهای جوانتر گیاه ظاهر میشوند. محققانی که در دانشگاه مینهسوتا روی کمبود مس در خاک تحقیق میکردند، متوجه شدند وقتی دانههای محصول در خاکهای آلی رشد میکنند، علایم کمبود مس را از خود نشان میدهند. این علایم بهصورت رنگ سبز روشن تا زرد در جوانۀ گیاه ظاهر میشود. سپس نوک برگهای گیاه بهسمت داخل برمیگردد و کاملاً پیچ میخورد.
اگر کمبود مس شدید باشد، رشد گیاه متوقف میشود و گیاهان پساز رسیدن به مرحله رشد Feekes 3.0 (تشکیل پنجه) میمیرند. در مورد گیاه گندم، اگر کمبود مس در خاک شدید باشد، در انتهای چرخه رشد هیچ دانه گندمی در خوشهها تولید نمیشود. در تودههای بالغ گندم، کمبود مس بهصورت لکههای قهوهای مایل به ارغوانی (که نشانههای ملانوز هستند) روی گیاه دیده میشود.
در ذرت، کمبود مس ابتدا روی برگهای جدید که از حلقه بیرون میآیند، ظاهر میشود و رنگ این برگها سبز مایل به آبی میشود. همچنین در صورت کمبود مس در خاک، ممکن است برگهای جدید بهصورت مارپیچی و گرهخورده از حلقه بیرون بیایند. نکروز نیز ممکن است در نوک برگها رخ دهد و در نهایت ممکن است گیاه بهطور کامل خشک شود و بمیرد.
در سبزیجات، برگهای جوان ممکن است پیشاز زردشدن، سبز مایل به آبی شوند. سپس قسمت بالایی گیاه پژمرده میشود، رشد گیاه کُند میشود و درنهایت میمیرد. سبزیجات در صورت کمبود مس در خاک، اغلب گل نمیدهند و پیشاز رسیدن به این مرحله میمیرند.
کمبود مس در حیوانات | کمبود مس در گیاهان |
ازدسترفتن رنگدانه در موهای رنگی دامها | ندولاسیون ضعیف در شبدر |
لنگش در دام | پروتئین کم در غلات |
Swayback (گودی پشت غیر طبیعی) یا enzootic ataxia (بیتعادلی اندامها به ویژه ناتوانی در حرکت متعادل ماهیچههای بدن) در برهها | بیماریهای قارچی |
افزایش بروز شکستگی در استخوانها | نکروز در نوک برگهای گیاهان |
کمخونی | برگها به رنگ سبز تیره درمیآیند |
ایجاد تشنج | توقف رشد |
بیشتر بخوانید: مخلوط بردوفیکس
روشهای تشخیص کمبود مس در خاک
بهطور کلی برای تشخیص کمبود مس در خاک، باید آزمایش خاک و بافت گیاهی انجام شوند:
- آزمایش خاک: در خاکهای آلی، آزمایش خاک بهعنوان بهترین پیشبینیکننده برای مقدار نیاز به مس در برنامه کوددهی شناخته میشود. امروزه وضعیت مس موجود در خاکها را میتوان بهراحتی با آزمایشهای معمول خاک، مانند روش استخراج DTPA اندازهگیری کرد.
- آزمایش بافت گیاهی: کمبود مس را میتوان با استفاده از تجزیهوتحلیل بافت گیاه تأیید کرد؛ اما توصیه میشود از این روش در کنار آزمایش خاک استفاده کنید.
-
سولفات مس صنعتی165.000 تومان–5.500.000 تومانامتیاز 4.20 از 5 امتیاز 5 مشتری
-
سولفات مس شکری181.000 تومان–1.210.000 تومانامتیاز 4.14 از 5 امتیاز 7 مشتری
-
سولفات مس کریستالی165.000 تومان–5.500.000 تومانامتیاز 4.67 از 5 امتیاز 6 مشتری
-
سولفات مس پودری198.000 تومان–1.320.000 تومانامتیاز 4.57 از 5 امتیاز 7 مشتری
اثرات کمبود مس در کشاورزی
بهجز تمام موارد گفته شده، در یک مقیاس بزرگ، کمبود مس در خاک میتواند باعث مشکلات زیر هنگام کشت محصول شود:
- کاهش فتوسنتز: مس برای عملکرد آنزیمهای دخیل در فتوسنتز ضروری است. گیاهانی که در خاک عاری از مس رشد میکنند، ممکن است ظرفیت فتوسنتزی کمتری داشته باشند که این امر منجر به کاهش تولید و افزایش مصرف انرژی از سمت کشاورز میشود.
- حساسیت به بیماریها: مس در سنتز لیگنین که به تقویت دیوارههای سلولی کمک و در برابر عوامل بیماریزا مقاومت ایجاد میکند، نقش دارد. گیاهان با کمبود مس در برابر بیماریها آسیبپذیرتر هستند و ممکن است افزایش عفونتهای قارچی و باکتریایی را تجربه کنند.
راهکارهای اصلاح و رفع کمبود مس در خاک
یک کشاورز برای اصلاح و رفع کمبود مس در خاک، باید مراحل زیر را دنبال کند:
- آزمایش خاک: کارتان را با انجام آزمایش خاک برای تعیین میزان مس در خاک مزرعه خود شروع کنید. این کار به شما کمک میکند تا میزان کمبود مس در خاک را تشخیص دهید و از شدت آن مطلع شوید.
- کوددهی: در صورت تأیید کمبود مس، میتوانید با استفاده از کودهای حاوی مس آن را برطرف کنید. سولفات مس منبع رایج مس برای مصارف باغبانی است. بااینحال، پیروی از میزان مصرف توصیهشده برای جلوگیری از سمیت ضروری است؛ زیرا مس بیشازحد میتواند به گیاهان آسیب برساند.
- مواد آلی: مواد آلی میتوانند به افزایش دسترسی مس به گیاهان کمک کنند.
- تنظیم pH: اگر خاک خیلی قلیایی است، PH خاک را بررسی و تنظیم کنید. میزان جذب مس توسط گیاهان در خاکهای قلیایی کاهش مییابد. بنابراین کاهش pH میتواند جذب مس توسط گیاهان را بهبود ببخشد.
- کشت تناوبی: درصورت امکان، کشت گیاهان مختلف بهطور متناوب برای حفظ حاصلخیزی زمین را برای کاهش خطر بیماری در گیاهان دارای کمبود مس امتحان کنید.
- اقدامات پیشگیرانه: برای جلوگیری از کمبود مس در درازمدت، سلامت خاک را از طریق کشت تناوبی مناسب، افزودن مواد آلی و آزمایش منظم خاک برای نظارت بر سطوح مواد مغذی حفظ کنید.
بیشتر بخوانید: سولفات مس در صنعت کشاورزی
شرکت شیمیایی صنعتی آپادانا پارسه زنجان، یکی از تولیدکنندگان و تأمینکنندگان محصولات شیمیایی در ایران است که محصولات متنوعی را برای اصلاح و رفع کمبود عناصر مختلف، از جمله مس در خاک ارائه میدهد. از جمله محصولات این شرکت برای رفع کمبود مس در خاک، میتوان به سولفات مس صنعتی اشاره کرد که بدون وجود هیچ ردی از اسید نیتریک، بهعنوان یک کود شیمیایی برای افزایش محتوای مس در خاک استفاده میشود. سولفات مس بهراحتی در آب حل و بهسرعت جذب گیاهان میشود. برای اطلاع از قیمت سولفات مس، میتوانید از طریق راههای ارتباطی موجود در پایین صفحه، با کارشناسان ما ارتباط برقرار و مشاوره رایگان دریافت کنید.
کلروز که بهدلیل کمبود مس در خاک ایجاد میشود، چیست؟
یکی از شایعترین علایم کمبود مس در خاک، ایجاد کلروز است که بهصورت زردشدن برگهای جوان گیاه ظاهر میشود. کلروز معمولاً از نوک و حاشیه برگها شروع میشود.
آیا کمبود مس در خاک بر میزان تولید محصول در یک مزرعه تاثیر میگذارد؟
بله! هر نوع گیاهی که در خاکی با میزان مس محدود رشد کند، میوه یا محصول کمتری تولید میکند و باردهی آن ضعیفتر خواهد بود. در مجموع بهرهوری مزرعه در صورت کمبود مس بهشدت کاهش مییابد (یا با کاهش میزان محصول یا با ضعیفترشدن کیفیت و سایز محصول نهایی).
یک پاسخ