مزایا و معایب کودهای شیمیایی چیست؟ و موارد استفاده آن

شاید برایتان جالب باشد اگر بگوییم استفاده از کودهای شیمیایی برای مدت طولانی، نسل بشر را نجات داده است! در واقع به گفته فائو، اگر از چنین کودهایی استفاده نمی‌شد، بیش از 40 درصد از جمعیت امروزی روی کره زمین وجود نداشت! به‌عنوان مثال، قحطی و کاهش جمعیتی که کره شمالی در قرن بیستم متحمل شد، به این دلیل بود که همسایه و متحدش، یعنی اتحاد جماهیر شوروی، ارائه هر نوع کود شیمیایی به این کشور را متوقف کرده بود. پس همان‌طور که می‌بینیم، کود شیمیایی برای زندگی انسان‌ها بسیار ضروری است و امروزه با این تعداد جمعیتی که کره زمین به خودش می‌بیند، به هیچ وجه امکان ندارد بتوانیم با استفاده از کود حیوانی، نیاز روزافزون صنعت کشاورزی را برطرف کنیم. بنابراین، کودهای شیمیایی که در کشاورزی به‌طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرند، محبوب‌ترین نوع کود در دنیا هستند. اما باید به خاطر داشت که استفاده نادرست از این نوع کود یا زیاده‌روی در مصرف آن، می‌تواند در درازمدت مشکلات جدی ایجاد کند. با این تفاسیر، امروز قصد داریم انواع و مزایا و معایب کودهای شیمیایی را بررسی کنیم.

انواع کودهای شیمیایی

انواع و مزایا و معایب کودهای شیمیایی بر اساس نوع و شکل مواد مغذی موجود در آن‌ها طبقه‌بندی می‌شوند. بدین‌ترتیب، پذیرفته شده‌ترین طبقه‌بندی برای انواع کودهای شیمیایی، عبارت است از:

1. کودهای نیتروژن‌دار (N)؛
2. کودهای فسفاته؛
3. کودهای پتاسیم.

1. کودهای نیتروژن‌دار

• کودهای نیترات (nitrate) حاوی نیتروژن به شکل نیترات هستند. نیترات برای اکثر گیاهان ترجیح داده می‌شود، چون به راحتی در آب حل می‌شود و به سرعت در دسترس گیاهان قرار می‌گیرد. در شرایط مرطوب و غرقابی، این کودها به شکل گاز محلول تبدیل می‌شوند و در دسترس گیاهان قرار می‌گیرند. امروزه نیترات سدیم (16% نیترات)، نیترات کلسیم (15.5% نیترات) و نیترات پتاسیم (13٪ نیتروژن) در سراسر جهان استفاده می‌شوند.
•  کودهای آمونیکال (Ammonical) حاوی نیتروژن به شکل آمونیکال هستند. آن‌ها در برابر لیچینگ کاملاً مقاومند، از این رو در شرایط غرق آب نیز استفاده می‌شوند. اگرچه این کودها به راحتی در آب حل می‌شوند، اما به اندازه کودهای نیتراتی در دسترس گیاهان نیستند، چون مقداری زمان برای تبدیل NH₄ به NO₃ لازم است. از این رو، کودهای آمونیکی برای محصولات با رشد کند و استفاده طولانی مدت مناسب هستند. در بین این نوع کودها، سولفات آمونیوم (20٪ نیتروژن)، کلرید آموموم (24-26٪ نیتروژن) و دی آمونیوم فسفات (18٪ نیتروژن) به‌طور گسترده در دنیا استفاده می‌شوند.
• کودهای آمونیکی نیترات (Ammonical-nitrate) حاوی نیتروژن در هر دو شکل هستند و مزایا و معایب کودهای شیمیایی، دو مورد قبلی را به‌طور همزمان دارند. از جمله‌ی این کودها می‌توان به نیترات آمونیوم (33% نیترات) و کلسیم آمونیوم نیترات (26% نیترات) اشاره کرد.
•  کودهای آمیدی (Amide) به آسانی در آب محلول می‌شوند و به راحتی توسط میکروارگانیسم‌های موجود در خاک تجزیه می‌گردند. این کودها به شکل آمونیکال و سپس به شکل نیترات تبدیل می‌شوند تا در دسترس گیاهان قرار گیرند. اوره ارزان‌ترین کود نیتروژن‌دار آمیدی است. در خاک، اوره توسط آنزیم urease که با میکروارگانیسم‌های خاک ترشح می‌شود، تجزیه می‌گردد. اوره در برابر لیچینگ مقاوم است.

2. کودهای فسفاته

• کودهای فسفاته محلول در آب، حاوی فسفات به شکل بسیار محلول (H₂PO₄) در آب هستند. بنابراین به آسانی در دسترس گیاهان قرار می‌گیرند؛ مانند سوپر فسفات منفرد (SSP: 16-18٪ فسفات)؛ سوپر فسفات دوگانه (DSP: 32% فسفات)؛ سوپر فسفات تریپل (TSP: 42% فسفات).
• کودهای فسفاته محلول در اسید سیتریک، به راحتی در آب‌های اسیدی یا اسیدهای ضعیف محلول هستند و حاوی فسفر به شکل (H₃PO₄) می‌باشند. بیسیک اسلگ (18 درصد فسفات) که محصول جانبی صنایع آهن و فولاد است و دی کلسیم فسفات، از جمله‌ی این کودهای سرشار از فسفر هستند.
• کودهای فسفاته نامحلول، در آب کاملاً نامحلول هستند. این کودها در اسیدهای ضعیف مانند اسید سیتریک کمی حل می‌شوند. از کودهای فسفاته نامحلول، می‌توان به سنگ فسفات (20-40٪ P₂O₅) و پودر استخوان اشاره کرد.

3. کودهای پتاسیم

• عمده‌ترین این کودها، سولفات پتاسیم (50٪ K₂0) و موریات پتاس (60٪ K₂O) هستند.
• NPK نیز کود پیچیده‌ای است که برای تامین هر سه ماده مغذی اولیه طراحی شده و مزایا و معایب کودهای شیمیایی دیگر را به‌طور همزمان دارد. این نوع کودها در گریدهای مختلف مشخص می‌شوند که نشان‌دهنده درصد مربوط به نیتروژن (N)، فسفر (P₂O₅) و پتاس (K₂O) است. به‌عنوان مثال، درجه NPK 15-15-15 به این معنی است که آن کود خاص حاوی 15 درصد از هر کدام از N، P₂O₅ و K₂O می‌باشد.

اهمیت و نقش کودهای شیمیایی

وقتی صحبت از مزایا و معایب کودهای شیمیایی در کشاورزی می‌شود، همه چیز به بهبود کارایی ارتباط پیدا می‌کند. کودهای شیمیایی به تولیدکنندگان این امکان را می‌دهند که عملکرد محصول خود را در یک قطعه زمین خاص به حداکثر برسانند و قطعا هر چه گیاه بیشتر رشد کند، بهتر است! کودهای شیمیایی برای اطمینان از اینکه یک قطعه زمین به حداکثر کارآمدی خود برسد، ساخته شده‌اند. پس تا زمانی که بدانید چگونه باید از کودهای شیمیایی استفاده کنید، این کودها حتی می‌توانند زمین‌های بی‌کیفیت را به بازده قابل توجهی برسانند.

بیشتر بخوانید: استفاده از سولفات مس به عنوان کود

موارد استفاده از کودهای شیمیایی

با توجه به مزایا و معایب کودهای شیمیایی، استفاده از این کودها می‌تواند برای اهداف مختلفی صورت گیرد:

• از آن‌ها برای تامین مواد مغذی بسیار ضروری برای گیاهان استفاده می‌شود.
• افزودن آن‌ها به خاک، برای بهبود عملکرد محصولات زراعی صورت می‌گیرد.
• کود غنی از نیتروژن، توسط مردم برای سبز کردن چمن‌ها استفاده می‌شود.
• بهبود حاصلخیزی و بافت خاک را می‌توان با استفاده از کود آلی انجام داد.
• استفاده از این مواد توسط باغداران، برای رفع نیاز غذایی گیاهان صورت می‌گیرد.
• افزودن این مواد در خاک گیاهان گلدانی، می‌تواند مواد مغذی از دست رفته را جایگزین کند.

امروزه جمعیت جهان چنان در‌حال افزایش است که فشار قابل توجهی بر منابع غذایی وارد می‌کند. علاوه‌بر این، تامین نیازهای روزافزون چنین جمعیتی برای دولت‌ها چالش بزرگی است. در چنین‌حالتی، کاهش تولید محصولات کشاورزی بسیار نامطلوب خواهد بود. این کاهش هم معمولاً به‌دلیل کمبود مواد مغذی، آفات و از دست دادن حاصلخیزی خاک اتفاق می‌افتد. در نتیجه، اهمیت بی‌نظیر کود در کشاورزی همینجا روشن می‌شود.

مزایا و معایب کودهای شیمیایی

اما مزایا و معایب کودهای شیمیایی چیستند؟ اگر از کودهای شیمیایی استفاده می‌شود، به‌دلیل مزایای متعدد زیر است:

• راه حل سریع مشکلات: از آنجایی که کودهای شیمیایی در کوتاه‌مدت تاثیر می‌کنند، این نوع کودها در شرایط بحرانی (زمانی که به نظر می‌رسد گیاهان به درستی رشد نمی‌کنند یا زمانی که کمبود غذا به‌دلیل فرسایش محصول وجود دارد)، بسیار مفید هستند.
• تنظیم خاک: چه سطح اسیدیته خاک بسیار بالا باشد و چه پایین باشد، می‌توان آن را با مواد شیمیایی تنظیم کرد تا بیشترین بهره را از آن خاک ببرید.
• افزایش بهره‌وری: هدف از استفاده این مواد شیمیایی، دریافت غذای بیشتر، بهتر و باکیفیت‌تر است. مثلاً با نیتروژن یا پتاسیم که مستقیماً به خاک تزریق می‌شود، بهترین نوعِ سبزیجات را دریافت می‌کنید.
• هزینه کم: در مقایسه با سایر گزینه‌های طبیعی‌تر مانند کودهای آلی یا بیولوژیکی، کودهای شیمیایی هزینه کمتری دارند؛ البته این موضوع فقط زمانی صادق است که از کودی که تنها یک ماده مغذی اصلی (نیتروژن یا پتاسیم یا فسفر) را دارد، استفاده کنید، چون کودهای مرکب معمولاً بسیار گران‌تر هستند.

با این‌حال بررسی مزایا و معایب کودهای شیمیایی، بدون پرداختن به مشکلاتی که این کودها به همراه می‌آورند، کامل نمی‌شود. البته کودهای شیمیایی به خودی خود خطرناک و بد نیستند و عمدتاً استفاده بیش‌ازحد از آن‌ها است که به کودهای شیمیایی شهرت بدی می‌بخشد! معایب و اثرات زیست محیطی استفاده از کودهای شیمیایی به‌صورت بیش‌ازحد، به شرح زیر است:

• افزایش سطح اسیدیته: هر چه بیشتر از این کودها استفاده کنید، خاک اسیدی‌تر می‌شود که این موضوع، مانع از کاشت مجدد در آن خاک برای مدت طولانی می‌شود.
• آلودگی آب: این کودها می‌توانند آب‌های زیرزمینی را آلوده کنند، زیرا در صورت استفاده از مواد شیمیایی به‌صورت خیلی زیاد، این مواد می‌توانند از ریشه گیاهان عبور کرده، پایین‌تر بروند و به آب‌های زیرزمینی برسند و در نتیجه، به سلامت ما و همچنین تولیدات کشاورزی در آینده آسیب وارد کنند.
• میوه‌ی بیش‌ازحد: مواد شیمیایی باعث رشد زیاد و سریع درختان می‌شوند و اگر مراقب نباشیم، سنگین شدن درخت در اثر میوه‌ی خیلی زیاد می‌تواند به گیاه آسیب برساند، زیرا شاخه‌های درختان استقامت محدودی دارند.
• تسریع تغییرات آب‌وهوایی: به‌دلیل انتشار اکسید نیتروژن از کودهای شیمیایی، سیاره ما تحت‌تأثیرات زیست محیطی منفی قرار می‌گیرد. مثلاً پدیده‌های زیست محیطی مانند باران اسیدی که از ترکیب دی اکسید نیتروژن و نور خورشید ایجاد می‌شود، می‌تواند رخ دهد.
• سوزاندن گیاهان: اگر در کود بیش‌ازحد استفاده کنیم، به جای افزایش بهره‌وری، برعکس عمل می‌کنیم و در نتیجه، گیاه را می‌سوزانیم و تولید آن را از دست می‌دهیم.
• آسیب به موجودات زنده: در صورت قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی، هم انسان و هم حیوانات می‌توانند به بیماری‌های پوستی یا ریوی مبتلا شوند و اگر آب آلوده به نیترات مصرف کنیم، ممکن است دچار متهموگلوبینمی شویم.

مزایای استفاده از کودهای شیمیایی نسبت به کودهای حیوانی

همانطور که در بررسی مزایا و معایب کودهای شیمیایی گفتیم، این کودها بسیار سریع و قوی تاثیر می‌گذارند و معمولاً ارزان قیمت‌تر از کودهای حیوانی هستند. اما در زیر به تمامی مزایای استفاده از کودهای شیمیایی نسبت به کودهای حیوانی به‌طور کامل اشاره می‌کنیم:

• سرعت اثرگذاری بالا: کودهای شیمیایی به‌سرعت در خاک حل می‌شوند و مواد مغذی آن‌ها سریعاً در دسترس گیاهان قرار می‌گیرد. این امر باعث می‌شود گیاهان سریع‌تر به مواد مغذی مورد نیاز خود دسترسی پیدا کرده و رشد کنند. مثلاً اگر بخواهید در یک زمین معمولی با استفاده از کودهای حیوانی چمن بکارید، باید برای 3 سال پیاپی آن زمین را کوددهی کنید! اما کودهای شیمایی خیلی سریع و قدرتمند مواد مورد نیاز خاک را فراهم می‌کنند.
• کنترل دقیق‌تر میزان مواد مغذی: با استفاده از کودهای شیمیایی، کشاورزان می‌توانند میزان دقیق مواد مغذی مورد نیاز گیاه را تعیین و به خاک اضافه کنند. این در‌حالی است که کودهای حیوانی مقدار مشخصی از مواد مغذی را ندارند و ترکیب آن‌ها ممکن است متغیر باشد.
• حجم کمتر و حمل‌ونقل آسان‌تر: کودهای شیمیایی به‌دلیل غلظت بالای مواد مغذی، حجم کمتری دارند و حمل‌ونقل آن‌ها آسان‌تر است. در مقابل، کودهای حیوانی حجیم‌تر بوده و حمل‌ونقل و ذخیره‌سازی آن‌ها نیاز به فضای بیشتری دارد.
• عدم وجود بذرهای علف‌های هرز: کودهای حیوانی ممکن است حاوی بذرهای علف‌های هرز باشند که می‌توانند در خاک پخش شوند و مشکلاتی برای محصولات کشاورزی ایجاد کنند. کودهای شیمیایی چنین ریسکی ندارند.
• عدم نیاز به تجزیه‌ طبیعی: کودهای حیوانی نیاز به تجزیه طبیعی دارند تا مواد مغذی را آزاد کنند، در‌حالی که کودهای شیمیایی به‌صورت آماده برای جذب گیاهان در دسترس هستند.

نکات مهم در زمان استفاده از کودهای شیمیایی

مزایا و معایب کودهای شیمیایی زیاد هستند و نوع استفاده از کودهای شیمیایی مشخص می‌کند که شما یا از این مزایا بهره ببرید و یا معایب آن‌ها را دریافت کنید! در زیر به نکات مهم در زمان استفاده از کودهای شیمیایی اشاره شده است:

• انتخاب نوع مناسب کود: نوع کودی که انتخاب می‌کنید، باید متناسب با نیازهای خاص محصول و شرایط خاک باشد. تحلیل خاک و بررسی نیازهای غذایی گیاهان، به شما کمک می‌کند تا کود مناسب را انتخاب کنید.
• مقدار مناسب کود: استفاده بیش‌ازحد از کودهای شیمیایی، می‌تواند منجر به تجمع مواد شیمیایی در خاک و آب‌های زیرزمینی شود و محیط زیست را آلوده کند. همیشه باید طبق توصیه‌های کارشناسان و بر اساس نیازهای خاک و گیاه از کود استفاده شود.
• پایش مداوم: بعد از مصرف کودهای شیمیایی، باید به‌صورت مداوم رشد گیاهان و وضعیت خاک را پایش کنید تا در صورت نیاز بتوانید تغییراتی در برنامه کوددهی ایجاد کنید.
• ترکیب با مواد ارگانیک: ترکیب کودهای شیمیایی با مواد ارگانیک مانند کمپوست، می‌تواند به بهبود ساختار خاک، حفظ رطوبت و افزایش فعالیت میکروارگانیسم‌های مفید کمک کند و از اثرات منفی کودهای شیمیایی کاسته و نتایج بهتری حاصل کند.

راهنمای انتخاب کود شیمیایی مناسب

انتخاب نوع مناسب کود به عوامل مختلفی، از جمله نوع محصولات کشت شده، وضعیت خاک و نیازهای غذایی خاص در شرایط محیطی و مراحل مختلف رشد گیاه بستگی دارد. در ادامه چند مرحله که به شما در تعیین بهترین نوع کود کمک می‌کند را می‌بینید:

1. برای شناسایی کمبود یا مازاد مواد مغذی، آزمایش خاک انجام دهید.
2. نیازهای غذایی خاص محصولات خود را در مرحله معین رشد آن‌ها پیدا کنید.
3. یک نوع کود با نسبت NPK مناسب انتخاب کنید که با نیازهای محصولات شما مطابقت داشته باشد. برخی از گیاهان، مانند سبزی‌های برگ‌دار، با نیتروژن بیشتری رشد می‌کنند، در‌حالی که برخی دیگر مانند گل‌ها، ممکن است به فسفر بیشتری نیاز داشته باشند.
4. مراقب اثرات زیست محیطی کودهایی که انتخاب می‌کنید باشید. هم از نظر انتشار گازهای گلخانه‌ای و هم آلودگی آب، کودهای N مصنوعی بسیار مضر هستند.
5. در نهایت، به یاد داشته باشید که حتی با داشتن نوع مناسب کود برای محصولات خود، رعایت دوز مناسب ضروری است. با استفاده از مقدار مناسب، می‌توانید از شور شدن خاک، لیچینگ و سایر اثرات مضر کوددهی بیش‌ازحد جلوگیری کنید. تکنولوژی کشاورزی امروزی کوددهی دقیق را آسان می‌کند و در دراز مدت، بازده بیشتری خواهد داشت.

بیشتر بخوانید: کمبود مس در خاک

خدمات و محصولات شیمیایی صنعتی آپادانا پارسه زنجان

شرکت خدمات و محصولات شیمیایی صنعتی آپادانا پارسه زنجان، با ارائه طیف گسترده‌ای از مواد شیمیایی صنعتی، به‌ویژه در زمینه تولید و تأمین سولفات مس صنعتی، به یکی از تأمین‌کنندگان معتبر در این حوزه تبدیل شده است. این شرکت با بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته و تجهیزات مدرن، توانسته محصولاتی با کیفیت بالا و مطابق با استانداردهای بین‌المللی ارائه دهد. مشتریان می‌توانند برای خرید سولفات مس با بهترین کیفیت و قیمت رقابتی، به این شرکت اعتماد کنند. همچنین، اطلاعات دقیق و به‌روز قیمت سولفات مس از طریق وب‌سایت یا تماس مستقیم با کارشناسان فروش این شرکت قابل دریافت است.

در‌حال حاضر بیش از 8 میلیارد انسان روی کره زمین زندگی می‌کنند و برای بقای نسل بشر، استفاده از کودهای شیمیایی ضروری است. با این‌حال همان‌طور که توضیح دادیم، استفاده بیش‌ازحد از کودهای شیمیایی می‌تواند در دراز مدت مشکل‌ساز شود. بنابراین برای استفاده صحیح از این کودها، باید مزایا و معایب کودهای شیمیایی را به‌طور دقیق بشناسیم و در برخی موارد، آن‌ها را با کودهای آلی یا زیستی ترکیب کنیم.

منبع ++++