تیم تولید محتوا
پنتا هیدرات سولفات مس (CuSO4·5H2O) که معمولاً بهعنوان کات کبود یا زاج کبود شناخته میشود، یک جامد کریستالی آبی رنگ است که بهطور گسترده در کاربردهای مختلف صنعتی، کشاورزی و علمی مورد استفاده قرار میگیرد. اما به جز این موارد، سولفات مس امروزه بهعنوان راهحلی برای جبران کمبود مس در حیوانات مختلف نیز مورد توجه قرار گرفته است. مس یک عنصر کمیاب ضروری برای حیوانات است که برای رشد بدن، استخوان و پشم، رنگدانه، فیبرهای عصبی سالم و عملکرد گلبولهای سفید مورد نیاز است.
بهطور کلی دلیل اصلی برای کمبود مس در حیوانات و بهخصوص دامها، سطح پایین مس در گیاهان (غذای دام) بهدلیل کمبود مس در خاکهای طبیعی است. بنابراین سولفات مس هم بهعنوان یک افزودنی برای افزایش رشد و اصلاح کمبود مس در حیوانات و هم بهعنوان یک کود برای اصلاح کمبود مس در خاک و گیاهان استفاده میشود. با این تفاسیر، در این مقاله قصد داریم اهمیت سولفات مس در حیوانات را بهطور کلی بررسی کنیم.
سولفات مس تأثیرات مختلفی بر حیوانات دارد که عمدتاً بهدلیل نقش آن بهعنوان منبع ضروری مس و اثرات فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی آن است. در ادامه به بررسی وظایف، عملکرد و اهمیت سولفات مس در حیوانات مختلف میپردازیم:
سولفات مس بهعنوان یک منبع مس به شکل محلول از اهمیت ویژهای برخوردار است. مس عنصری است که در کبد و عضلات حیوانات یافت میشود و به مقادیر کمتری در اسکلت، پوست، پشم و عنبیه چشم نیز حضور دارد.
مس برای متابولیسم آهن ضروری است. آهن به نوبه خود برای تشکیل هموگلوبین لازم است. مس همچنین در تشکیل الاستین که یک پروتئین ضروری برای آئورت و سایر بخشهای سیستم قلبیعروقی است، نقش دارد.
مس در تشکیل میلین که مسئول یکپارچگی سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) است نیز دخالت دارد. همچنین مس در تولید کلاژن که یک پروتئین مهم در توسعه استخوانها، غضروفها و تاندونها است، نقش دارد.
علاوهبر این، تولید ملانین که برای تشکیل و رنگدانهسازی مو و پشم ضروری است، وابسته به مس است. اینها تنها بخشی از وظایف مهم مس در بدن حیوانات هستند که اهمیت سولفات مس در حیوانات را بهتر نشان میدهند.
متابولیسم سولفات مس در بدن حیوانات، شامل جذب، انتقال، ذخیرهسازی و دفع این عنصر است که بهصورت مختصر به شرح زیر میباشد:
منابع طبیعی مس، عبارتند از:
با بررسی اهمیت سولفات مس در حیوانات، متوجه شدیم که انواع دامها، طیور و ماهیان به مس برای ادامه بقا نیاز دارند. اما چگونه میتوانیم مس مورد نیاز حیوانات را تامین کنیم؟
یک بار استفاده از 0.8 تا 2.5 کیلوگرم مس در هکتار زمین زراعی (معادل با 3.3 تا 10 کیلوگرم سولفات مس در هکتار)، با توجه به نوع خاک و محصولی که در آن کشت میکنید، مس کافی را برای حداقل 8 سال برای گوسفند و گاو تامین میکند.
استفاده از 0.5 کیلوگرم مس در هکتار (2 کیلوگرم سولفات مس در هکتار)، 10 سال پس از اولین کوددهی بهطور کلی کافی است. گیاهی که از این زمین برداشت میشود، حاوی مس کافی برای تامین مس مورد نیاز برای هر نوع دامی خواهد بود.
اگر مولیبدن زیادی به خاک اضافه شده باشد، افزودن مس به خاک ممکن است کمبود مس گیاهان را برطرف نکند، زیرا این مشکل حتی در صورت بالا بودن سطح مس در خاک و گیاه نیز ممکن است رخ دهد. در این موارد، مس باید بهطور مستقیم به حیوانات تحتتأثیر قرار گرفته داده شود.
مس را میتوان از طریق بولوسهای داخل شکمی با آزادسازی آهسته و معمولاً ترکیب شده با سلنیوم و کبالت به دامها رساند. این بولوسها تا سه سال در گوسفندان و یک سال در گاوها دوام دارند.
ترکیبات مسی که زیر پوست تزریق میشوند (مانند مس گلیسینات یا کلسیم مس ادتات)، میتوانند کمبود مس حیوانات را جبران کنند، اما این تزریقات باید هر چهار تا شش ماه تکرار شوند. البته این روش نسبت به کوددهی با سولفات مس هم سختتر است و هم هزینه بیشتری دارد. تزریق در میانه دوران بارداری میتواند از بروز swayback (گودی پشت غیر طبیعی) در برههای به دنیا آمده جلوگیری کند.
میتوان سولفات مس را از طریق آب آشامیدنی به دامها رساند، اما دوز مصرفی کنترلپذیر نیست و بههمین دلیل معمولاً این روش توصیه نمیشود. محلولهای خوراکی هم تنها تأثیر کوتاهمدت دارند و برای درمان کمبود مس توصیه نمیشوند.
مکملهای چندمعدنی بهصورت پودرهای دانهای یا بلوک موجود هستند و هنگامی که درمان تکی برای همه دامها عملی نیست، مفید واقع میشوند. برای این کار، پودرهای معدنی ترجیح داده میشوند و باید در تغذیهکنندهای سرپوشیده قرار گیرند تا از خیس شدن و سفت شدن آنها در برابر باران جلوگیری شود.
در حالی که بلوکها و لیسیدنیها یک مکمل بسیار عملی هستند، اما برخی حیوانات ممکن است از لیسیدن این بلوک خودداری کنند و یا ممکن است بیشازحد مصرف کنند و خطر مسمومیت داشته باشند. غلظتهای توصیه شده 0.5-1.9٪ سولفات مس برای گاو و 0.25-0.5٪ برای گوسفند است. حداقل شش هفته قبل از زایش به میشهای آبستن غذای مسی کافی بدهید تا از swayback برهها جلوگیری شود.
هشدار: گوسفندها به شدت مستعد مسمومیت با مس هستند و نباید بدون تشخیص قطعی کمبود مس، مکمل مس دریافت کنند. بسیاری از سموم کبدی باعث تجمع مس در کبد میشوند و میتوانند منجر به مسمومیت ثانویه با مس شوند. اگر خطر آسیب کبدی وجود دارد، از مکملهای مس استفاده نکنید.
بیشتر بخوانید: سولفات مس در کشاورزی
یکی از بهترین شاخصهای تعیین وضعیت مس و بررسی اهمیت سولفات مس در حیوانات، تست غلظت مس در کبد است. با این حال دشوار بودن این آزمایش و هزینه بالای تهیه نمونه از کبد با بیوپسی از حیوانات زنده، این آزمایش را چالش برانگیز میکند. البته در صورتی که این آزمایش پس از مرگ یک دام انجام شود، میتواند نتایج بسیار خوبی در تعیین میزان کمبود مس در حیوانات در بر داشته باشد. برای گاو و گوسفند، مقادیر مورد نیاز مس که پس از آزمایش کبدی به دست میآیند، بهصورت زیر ارزیابی میشوند:
| گاو | گوسفند | سطح مس کبد (ppm) |
| کمبود بسیار شدید | دچار کمبود مس شدید | 0-2 |
| معمولاً کمبود: طبیعی در صورت وجود بار سنگینی از Ostertagia (کرم قهوهای معده). | دچار کمبود مس | 2-4 |
| بهطور خطرناکی کم، احتمالاً دچار کمبود: طبیعی با بار سنگین Ostertagia (کرم قهوه ای معده) | دچار کمبود مس | 4-8 |
| کمبود احتمالی در صورت کاهش بیشتر مس در آزمایشهای بعدی | کمبود، احتمال ایجاد آن برای گوسفندانی که ماسه را میبلعند، عادی است | 8-16 |
| نرمال | کم/طبیعی، وجود پتانسیل برای ایجاد مشکلات ناشی از کمبود مس | 16-32 |
| نرمال | نرمال | 32-600 |
اهمیت سولفات مس در حیوانات، زمانی بهتر مشخص میشود که بدانید شما میتوانید مستقیما از سولفات مس برای اصلاح کمبود مس در غذای حیوانات استفاده کنید. ایده کلی از حداکثر مقادیر سولفات مس مورد استفاده در خوراک دام به شرح زیر است:
در کشورهای پیشرفته، کمبود طبیعی مس بهندرت مشاهده میشود، زیرا بیشتر کشاورزان با افزودن مس به خاک از طریق کوددهی، میزان کافی برای تأمین نیاز دامهای چراکننده را فراهم کردهاند. با اینحال، افزایش آهکدهی مزارع ممکن است منجر به افزایش موارد کمبود مس شود. با افزایش آهک، ph خاک بالا میرود و افزایش pH خاک، باعث آزادسازی مولیبدن از خاک شده و در نتیجه، سطح مولیبدن در خاک را افزایش میدهد.
مولیبدن بیشازحد در جیره غذایی، منجر به تشکیل تیومولیبداتها میشود. این ترکیبات میتوانند با آنزیمهای حاوی مس در جریان خون واکنش داده و علائمی ایجاد کنند که شبیه به کمبود اولیه مس است. همچنین، از آنجایی که اهمیت سولفات مس در حیوانات در کشور ما عموماً نادیده گرفته میشود، بسیاری از دامها بدون اینکه صاحبان آنها بدانند، به کمبود مس دچار میشوند.
در وهله بعدی، رشد سریع مراتع پس از بارندگیهای خوب زمستانی، غلظت مس در مرتع را کاهش میدهد. نوسانات فصلی در دسترسی به مس از مراتع، باعث میشود که گوسفند و گاو در اواخر زمستان و بهار در معرض خطر بیشتری از کمبود مس قرار گیرند.
ضمناً گیاهان مس را بهصورت متفاوت از خاک جذب میکنند؛ بهطوری که لگومها و شبدرها، مس بیشتری نسبت به سایر علفها جذب میکنند. بنابراین بسته به اینکه دامها از چه نوع مراتعی تغذیه کنند، ممکن است سطوح مختلفی از کمبود مس در آنها مشاهده شود.
پس بهطور خلاصه، نادیده گرفتن اهمیت سولفات مس در حیوانات، چه برای استفاده بهعنوان کود در خاک و چه برای استفاده بهعنوان مکمل غذایی، میتواند باعث ایجاد علائم کمبود مس به شکل زیر شود:
مولیبدن با تشکیل ترکیبات مس-مولیبدن-گوگرد به نام تیومولیبداتها در شکمبه حیوانات، دسترسی به مس غذایی را در شکمبه کاهش میدهد. این تیومولیبداتها میتوانند وارد جریان خون شده و علائم کمبود مس را ایجاد کنند. بهعنوان یک قاعده کلی، تنها در صورت نیاز از کود مولیبدن برای مزارع خود استفاده کنید. یک بار استفاده از 75 گرم مولیبدن در هر هکتار، برای 10 تا 15 سال در خاکهای نسبتا اسیدی با pH 6.0 تا 6.9 کافی است؛ بهویژه در خاکهایی که میزان آهن و اکسیدهای آلومینیوم در آنها کم است.
در خاکهای بسیار اسیدی (pH 4.0 تا 5.0) با میزان بالا از آهن و اکسیدهای آلومینیوم، کمبود مولیبدن ممکن است طی 1 تا 3 سال پس از کوددهی مجدداً بروز کند. در صورت نیاز، کود مولیبدن را در دوره کشت اعمال کنید. اگر مولیبدن به مراتع اضافه میشود، اجازه ندهید که گوسفندها یا گاوها تا پس از بارش شدید باران در آن مناطق چرا کنند.
علائم مسمومیت با سولفات مس در حیوانات، ممکن است بسته به میزان مصرف و نوع حیوان متفاوت باشد، اما بهطور کلی شامل موارد زیر میشود:
مسمومیت با مس در حیوانات، میتواند بهصورت حاد یا مزمن بروز کند. علائم مسمومیت حاد، شامل بیاشتهایی، درد شکم، اسهال، کمآبی و شوک است. در موارد مزمن، حیوانات ممکن است دچار افسردگی، ضعف، زردی، و ادرار خونی شوند. مسمومیت شدید میتواند به بحران همولیتیک منجر شود و در نهایت، به آسیب کبد و مرگ ختم شود. درمان مسمومیت با مس در حیوانات، اغلب ناموفق است. از این رو، پیشگیری از این اتفاق از اهمیت بالایی برخوردار است.
همانطور که پیشتر در بررسی اهمیت سولفات مس در حیوانات گفتیم، پس از وقوع بحران همولیتیک و آسیب به کبد، درمان به ندرت موفقیتآمیز است.
در بسیاری از موارد، درمان برای مسمومیت با مس موفقیتآمیز نیست و پیشآگهی مسمومیت با مس در تمامی حیوانات ضعیف است. درمان حمایتی برای شوک و علائم گوارشی ممکن است در حیواناتی که دچار مسمومیت حاد شدهاند، مفید باشد. مصرف پنیسیلامین (روزانه 50 میلیگرم بهازای هر کیلوگرم مس مصرف شده، از طریق خوراکی به مدت 6 روز) یا کلسیم ورسینات نیز ممکن است برای افزایش دفع مس در مراحل اولیه بیماری مفید باشد. ویتامین C (روزانه 500 میلیگرم به ازای هر گوسفند، از طریق زیرجلدی) ممکن است پتانسیل کاهش آسیب اکسیداتیو به گلبولهای قرمز را در طول بحران همولیتیک داشته باشد.
آمونیوم تتراتیومولیبدات (1.7 میلیگرم به ازای هر کیلوگرم، از طریق وریدی، هر روز به مدت 6 روز) برای درمان و پیشگیری از مسمومیت با مس موثر است. این درمان که جذب مس را کاهش داده و دفع مس را افزایش میدهد، باید بهصورت محتاطانه استفاده شود. برای این دارو دوره قطع مصرف حدود 10 روز نیاز است.
مصرف روزانه آمونیوم مولیبدات (100 میلیگرم) و سدیم تیوسولفات (1 گرم) به مدت 3 هفته ممکن است مرگومیر در برههای مبتلا را کاهش دهد. مکملگذاری غذایی با استات روی (250 ppm) نیز ممکن است برای کاهش جذب مس مفید باشد.
ریشهکن کردن گیاهان یا کاهش دسترسی به گیاهانی که باعث مسمومیت مس فیتوژنی یا هپاتوژنی میشوند، مطلوب است. مسمومیت مزمن اولیه یا مس فیتوژنی را میتوان با پاشیدن 1 اونس مولیبدن به ازای هر آکر (70 گرم در هکتار) بهصورت سوپرفسفات مولیبدنیزهشده روی مراتع یا با استفاده از مکملگذاری مولیبدن یا محدود کردن مصرف مس پیشگیری کرد.
گلههای گوسفندی با ریسک بالا ممکن است با سدیم تیوسولفات غذایی برای پیشگیری یا کنترل مسمومیت مزمن مس مکملدهی شوند. علاوهبر این با مکملدهی مولیبدن یا تیوسولفات، پیشگیری از مسمومیت مزمن مس میتواند با ارزیابی دورهای غلظتهای مس و مولیبدن در خوراک و اجتناب از ارائه خوراک گاو به گونههای حساس مانند گوسفند بهبود یابد. همچنین باید از مکملدهی بیشازحد حیوانات با مواد معدنی کلاتهشده خودداری شود. آب بهطور کلی منبع مهمی برای مس برای بیشتر حیوانات تولیدکنندهی غذا نیست، هرچند استانداردهایی برای آب برای بیشتر گونهها وجود دارد: گاو (1.0 ppm)، خوک (5.0 ppm)، گوسفند (0.5 ppm).
بیشتر بخوانید: نکات ایمنی کار با سولفات مس
شرکت آپادانا پارسه زنجان، بهعنوان یکی از پیشروان صنعت شیمیایی در ایران، تخصص ویژهای در تولید و عرضه مواد شیمیایی با کیفیت بالا دارد. این شرکت با تمرکز بر تولید و تامین سولفات مس صنعتی، نیازهای متنوع صنایع مختلف را برآورده میکند. خرید سولفات مس از آپادانا پارسه زنجان بهدلیل تعهد این شرکت به کیفیت و قیمتهای رقابتی، برای مشتریان گزینهای مطمئن و مقرونبهصرفه است. با ارائه قیمت سولفات مس بهصورت شفاف و با توجه به استانداردهای بینالمللی، این شرکت بهعنوان یکی از تامینکنندگان اصلی سولفات مس در بازار ایران شناخته میشود.
علاوهبر اهمیت سولفات مس در حیوانات که بهطور گسترده در این مطلب به آن پرداختیم، این ماده در کشاورزی (قارچکشها)، صنعت (آبکاری، چاپ و رنگرزی)، پزشکی (داروهای ضد باکتری) و سایر زمینهها نیز کاربرد وسیعی دارد. اما بهعنوان یک افزودنی برای غذا و خوراک حیوانات، عملکرد اصلی سولفات مس در تکمیل عناصر کمیاب موجود در بدن و افزایش سلامت حیوانات است.
+ برههای تازه متولد شده یا جوان؛
+ گوسفند و گاو آبستن، شیرده و در حال رشد؛
+ گوسفندان و گاوهایی که بیشازحد چرا میکنند؛
+ گاوهای آلوده به کرم Ostertagia؛
+ بهطور کلی، گاوها بیشتر از گوسفندان در معرض کمبود مس هستند.
سولفات مس یک عنصر حیاتی در تغذیه حیوانات است که نقش مهمی در فرآیندهای بیولوژیکی مانند تولید هموگلوبین، عملکرد سیستم ایمنی و متابولیسم آهن ایفا میکند. این ماده معدنی به تولید آنزیمهایی که در جلوگیری از استرس اکسیداتیو و حفظ سلامت بافتها و اعضای حیاتی بدن نقش دارند، کمک میکند. استفاده مناسب از سولفات مس در جیره غذایی حیوانات به بهبود رشد، افزایش بهرهوری و جلوگیری از بروز بیماریهای مرتبط با کمبود مس منجر میشود. با اینحال، مقدار مصرف باید به دقت تنظیم شود، زیرا مسمومیت با مس میتواند مشکلات جدی ایجاد کند.
شرکت آپادانا پارسه زنجان شیمی با بیش از چند دهه فعالیت در حوزه تولید محصولات شیمیایی صنعتی، به تولید و صادرات انواع سولفات مس بدون اسید نیتریک پرداخته و توانسته پاسخگوی نیازهای مشتریان در صنایع مختلف باشد.
0 پاسخ