پارسا فلاح
جلوگیری از جلبک زدن مخزن آب، اصلیترین راهکار برای پاکسازی مخازن آب است. مخازن نگهداری آب شرب، اغلب با مشکل رشد جلبکهای سبز در ذخایر آب خود مواجه هستند. این پدیده نهتنها ظاهری ناخوشایند ایجاد میکند، بلکه مشکلات متعددی بههمراه دارد. رشد جلبکها میتواند کیفیت آب را کاهش دهد، تجهیزاتی مانند پمپها و فیلترها را مسدود کند و بهطور کلی استفاده از آب را برای کاربردهای مختلف دشوار و ناخوشایند سازد.
رشد جلبکها میتواند در هر شرایطی که آب برای مدت طولانی ذخیره میشود، رخ دهد؛ از کاربردهای کشاورزی و دامپروری گرفته تا آکواریومها، آکوپونیکها، مصارف خانگی، فرآیندهای تجاری یا حتی ذخایر اضطراری بلندمدت. عامل اصلی در رشد جلبکها، نور خورشید است و بدون اقدام پیشگیرانه، این مشکل میتواند بارها و بارها تکرار شود.
با اینحال، با شناخت دلایل اصلی رشد جلبکها و اتخاذ تدابیر مناسب، میتوان از وقوع این پدیده ناخوشایند جلوگیری کرد و کیفیت آب ذخیرهشده را حفظ نمود. بدینترتیب در این مقاله قصد داریم تا روشهای جلوگیری از جلبک زدن مخزن آب، بهخصوص روش کلاسیک استفاده از سولفات مس برای از بین بردن جلبک مخازن را بررسی کنیم.
قبل از اینکه به روشهای جلوگیری از جلبک زدن مخزن آب برسیم، ابتدا لازم است بهطور کلی با این دسته از موجودات زنده آشنا شویم. جلبکها (Algae) گروهی از موجودات عمدتاً آبزی و فتوسنتزی هستند که به دسته پروتیستا (Protista) تعلق دارند. این موجودات در اندازههای متنوعی دیده میشوند؛ از گونههای میکروسکوپی مانند Micromonas گرفته تا کلپهای غولپیکر که طول آنها به ۶۰ متر میرسد. جلبکها بهدلیل رنگدانههای متنوع فتوسنتزی که دارند، از گیاهان متمایزند و ویژگیهای سلولی خاصی دارند که در گیاهان و حیوانات دیده نمیشود.
جلبکها بهعنوان موجودات یوکاریوتی (دارای هسته) فتوسنتزی تعریف میشوند، اما ساختارهای تولیدمثلی چندسلولی تخصصی مانند گیاهان ندارند. آنها فاقد ریشه، ساقه و برگ واقعی هستند و از این نظر با گیاهان پایینتر غیرعروقی مانند خزهها، هپاتیکها و هورنورتها مشترکند.
همچنین، جلبکها شامل جلبکهای آبی-سبز (سیانوباکتریها) نمیشوند، زیرا این دسته پروکاریوتی (فاقد هسته) هستند. در دهه ۱۸۳۰، جلبکها بر اساس رنگ به گروههای اصلی قرمز، قهوهای و سبز تقسیم شدند. این رنگها ناشی از وجود رنگدانههای کلروفیل، کاروتنوئیدها و فیکوبیلیپروتئینها هستند. با وجود این، هر کلاس از جلبکها مجموعهای از رنگدانههای خاص دارد که آنها را از سایر گروهها متمایز میکند.
جلبکها نقش مهمی در تولید اکسیژن و تأمین پایه غذایی تقریباً تمامی موجودات آبزی دارند. علاوهبر این، آنها از نظر اقتصادی نیز اهمیت زیادی دارند و بهعنوان منبع تولید نفت خام، مواد غذایی، محصولات دارویی و مواد صنعتی مورد استفاده قرار میگیرند. برخی گونههای جلبک مانند Ulva lactuca (کاهوی دریایی)، حتی در رژیم غذایی انسان نیز جای دارند.
جلبکها از نظر تکاملی ارتباط نزدیکی با یکدیگر ندارند و بسیاری از آنها ویژگیهایی با پروتوزوآها و قارچها مشترک دارند. این موضوع دستهبندی دقیق آنها را دشوار میکند، زیرا برخی جلبکها از نظر تکاملی به پروتوزوآها یا قارچها نزدیکتر از سایر جلبکها هستند.
اما در مورد جلوگیری از جلبک زدن مخزن آب باید گفت که رشد جلبکها در مخازن آب بهدلیل ساختار ساده و توانایی فتوسنتزی آنها بهراحتی اتفاق میافتد. این موجودات با جذب نور خورشید و مواد مغذی موجود در آب، سریعاً تکثیر میشوند و باعث کاهش کیفیت آب و ایجاد مشکلات متعدد میگردند. برای جلوگیری از جلبکزدگی در مخازن آب، شناخت ویژگیها و دلایل رشد جلبکها ضروری است، زیرا این دانش میتواند به اتخاذ تدابیر پیشگیرانه مؤثر کمک کند.
با توجه به توضیحات بالا، اکنون علت جلبک زدن آب تصفیه و سایر منابع آب راکد و نیمه راکد را میشناسیم و میدانیم برای جلوگیری از رشد جلبک در مخازن آب دو راه داریم: یا از روشهای جلوگیری از جلبک زدن مخزن آب استفاده کنیم یا آب مورد نظر را در مخازن آب ضد جلبک ذخیره نماییم. مخازن آب ضد جلبک بهگونهای طراحی و ساخته میشوند که رشد جلبکها و برخی دیگر از میکروارگانیسمها را در محیط داخلی مخزن به حداقل برسانند.
جلبکها برای رشد به نور، رطوبت و مواد مغذی نیاز دارند. یک مخزن ضدجلبک با ایجاد شرایطی که مانع از رسیدن نور به داخل آن میشود و همچنین با استفاده از موادی که بستر مناسبی برای رشد جلبک فراهم نمیکنند، رشد این موجودات را بسیار محدود میسازد. برای تشخیص یک مخزن ضد جلبک، چندین فاکتور قابل بررسی وجود دارد:
بسیاری از مخازن ضدجلبک از پلیاتیلن چندلایه (LDPE یا HDPE چندلایه) ساخته میشوند که لایه داخلی آنها تیره است. این لایه مانع عبور نور خورشید به داخل مخزن میشود. اگر مخزن شما چندلایه باشد و لایه داخلی آن کاملاً تیره و غیرشفاف باشد، این نشانهای از ضدجلبک بودن آن است. مخازن ضدجلبک معمولاً تیرهرنگ (مشکی، سبز تیره یا قهوهای) هستند تا نور را جذب و از عبور آن جلوگیری کنند. مخازن تکلایه و شفاف یا روشن (سفید، زرد روشن) به راحتی نور را منتقل کرده و شرایط را برای رشد جلبک فراهم میکنند، پس ضدجلبک به شمار نمیروند.
سادهترین روش، نگاه کردن به داخل مخزن با یک منبع نور است. اگر حتی در نور روز، روشنایی قابل ملاحظهای به داخل مخزن برسد، مخزن در جلوگیری از ورود نور کارآمد نیست. اما اگر حتی با قرار دادن چراغقوه در یک سمت مخزن، سمت دیگر به سختی روشن شود یا اصلاً نوری عبور نکند، مخزن احتمالاً ضدجلبک است.
برخی مخازن ضدجلبک دارای لایه میانی آلومینیومی یا فویلهای خاص هستند که بهطور کامل عبور نور را مسدود میکنند. با مطالعه مشخصات فنی مخزن یا مشاهده برش (کات) از لایههای آن، میتوان این ویژگی را تشخیص داد.
تولیدکنندگان معتبر روی برچسب محصولات خود یا در کاتالوگ، ویژگیهای ضدجلبک بودن مخزن را ذکر میکنند. هنگام خرید، به اسناد فنی، استانداردها و تضمینهای ارائهشده توسط شرکت سازنده توجه کنید. برخی استانداردهای بینالمللی یا داخلی مرتبط با تولید مخازن آب، الزاماتی برای جلوگیری از رشد جلبک دارند.
اگر مخزن را مدتی استفاده کردید و با وجود قرارگیری در محیطهای پرنور (مثلاً روی پشتبام)، همچنان داخل آن پاک و عاری از جلبک است، این نشانهای قوی از ضدجلبک بودن مخزن است. در مقابل، مخازن غیراستاندارد معمولاً ظرف چند هفته تا چند ماه، بهویژه در مناطق گرم و آفتابی، دچار رشد جلبک میشوند و بنابراین به روشهای جلوگیری از جلبک زدن مخزن آب نیاز پیدا خواهید کرد. مخازن ضدجلبک معمولاً در برابر اشعه ماوراءبنفش (UV) هم مقاوم هستند. این امر نهتنها از رشد جلبک جلوگیری میکند، بلکه به افزایش عمر مخزن نیز کمک مینماید.
همانطور که گفتیم، رشد جلبک در مخازن آب یکی از مشکلات رایج است که میتواند کیفیت آب را بهشدت کاهش دهد و مشکلاتی مانند انسداد تجهیزات و بوی نامطبوع ایجاد کند. برای جلوگیری از این پدیده، روشهای مختلف جلوگیری از جلبک زدن مخزن آب وجود دارد که هرکدام بر اساس نوع کاربرد و شرایط محیطی مخزن انتخاب میشوند. در این بخش، به بررسی مؤثرترین روشها برای پیشگیری از جلبکزدگی مخازن آب خواهیم پرداخت تا با انتخاب صحیح، کیفیت و سلامت آب ذخیرهشده تضمین شود.
یکی از مؤثرترین روشهای جلوگیری از جلبک زدن مخزن آب، استفاده از سولفات مس (CuSO4) است. این ترکیب شیمیایی بهدلیل خواص ضدجلبکی خود، در کنترل رشد جلبکها بسیار کارآمد است. سولفات مس با جلوگیری از عملکرد آنزیمها و پروتئینهای کلیدی در سلولهای جلبک و آسیب رساندن به ساختار غشای سلولی، میتواند رشد و تکثیر این موجودات را مهار کند.
اما برای استفاده از این ماده، آگاهی از مکانیسم عمل، روشهای صحیح اجرا و ملاحظات ایمنی بسیار ضروری است. اما مکانیسم عمل سولفات مس برای جلوگیری از جلبک زدن مخزن آب چگونه است؟ یونهای مس (Cu²+) موجود در سولفات، مس به چند روش بر جلبکها تأثیر میگذارند:
برای استفاده صحیح از سولفات مس در مخازن برای جلوگیری از جلبک زدن مخزن آب، مراحل زیر باید رعایت شود:
پس از افزودن سولفات مس، برای کنترل بیشتر روی فرایند، میتوانید کارهای زیر را انجام دهید:
برای استفاده از سولفات مس در مخازن آب شرب، رعایت استانداردهای بهداشتی اهمیت ویژهای دارد. غلظت مس در آب نباید از حد مجاز تعیینشده (که معمولا کمتر از 1 ppm است) تجاوز کند، زیرا میتواند برای سلامت انسان مضر باشد. همچنین، باید توجه داشت مس میتواند در طول زمان در رسوبات مخزن تجمع پیدا کند. این تجمع ممکن است باعث کاهش کارایی مخزن و ایجاد مشکلات در آینده شود. بنابراین شستشوی دورهای و تمیزکاری مخزن امری ضروری است. علاوهبر این، اگر آب مخزن به محیط زیست تخلیه شود، غلظت مس باید بهگونهای تنظیم شود که آسیبی به اکوسیستمهای آبی و موجودات زنده وابسته به آن وارد نشود. این موضوع بهویژه در مورد تخلیه آب به زمینهای کشاورزی یا منابع طبیعی اهمیت بیشتری پیدا میکند.
استفاده از سولفات مس بهعنوان یک روش ساده و مقرونبهصرفه برای کنترل جلبکها بسیار کاربردی است، اما برای دستیابی به نتایج مطلوب، باید برخی نکات مهم رعایت شوند. از جمله این نکات میتوان به تنظیم دقیق دوز سولفات مس و پایش مداوم شرایط آب مخزن اشاره کرد. این پایش به جلوگیری از مصرف بیشازحد ماده و آسیبهای احتمالی کمک میکند. در مواردی که شرایط محیطی و نوع مخزن به کنترل بیشتری نیاز دارد، میتوان از روشهای مکمل مانند مخازن ضد UV، فیلترهای پیشرفته یا حتی استفاده از سیستمهای تهویه بهره گرفت. این ترکیب روشها میتواند علاوهبر کاهش مصرف مواد شیمیایی، تأثیر کلی را نیز افزایش دهد.
برای تهیه سولفات مس با کیفیت بالا و قیمت مناسب، شرکت آپادانا پارسه زنجان یکی از تأمینکنندگان معتبر در این حوزه است. این شرکت سولفات مس صنعتی را با استانداردهای بهداشتی و کیفیت تضمینشده عرضه میکند و مشتریان میتوانند این محصول را بهصورت آنلاین خریداری کنند. با خرید سولفات مس از آپادانا پارسه، نهتنها از کیفیت و خلوص محصول اطمینان خواهید داشت، بلکه از خدمات مشاورهای تخصصی این شرکت نیز بهرهمند میشوید. قیمت سولفات مس در این شرکت بهگونهای تنظیم شده که هم برای مصارف خانگی و هم صنعتی اقتصادی باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر یا خرید آنلاین، میتوانید به وبسایت رسمی آپادانا پارسه مراجعه کنید.
یکی از اصولیترین راههای جلوگیری از جلبک زدن مخزن آب و بهخصوص از بین بردن جلبک مخزن آبسرد کن، تمیزکاری دورهای و نگهداری مناسب مخزن است. جلبکها بهراحتی در محیطهایی با رسوبات آلی، نور خورشید و رطوبت رشد میکنند. برای جلوگیری از این امر، تخلیه دورهای آب مخزن و شستشوی دیوارههای داخلی آن با استفاده از برس و مواد شوینده ملایم ضروری است. در این فرآیند، تمام رسوبات، مواد مغذی و بقایای آلی که میتوانند به رشد جلبک کمک کنند، باید بهطور کامل حذف شوند.
پس از شستشو، مخزن را بهدقت آبکشی کنید تا هیچ اثری از مواد شوینده باقی نماند. توصیه میشود این فرآیند حداقل سالی یکبار یا هر زمان که علائم رشد جلبک مشاهده شد، انجام شود.
برای جلوگیری از تماس مستقیم آب با نور خورشید و سایر عواملی که میتوانند در تغذیه جلبکها نقش داشته باشند، استفاده از درپوشها و پوششهای مناسب برای مخازن ضروری است. این درپوشها باید کاملاً محکم و ضد نفوذ باشند تا علاوهبر جلوگیری از ورود نور، مانع از نفوذ گردوغبار و حشرات نیز شوند. درپوشهایی با طراحی دقیق، مانند درپوشهای پیچی یا پوششهای شناور، انتخاب مناسبی برای حفاظت از آب مخزن بهشمار میروند. چنین درپوشهایی محیط داخلی مخزن را ایزوله میکنند و با حذف شرایط مساعد برای جلبکها، رشد آنها را بهطور چشمگیری کاهش میدهند.
مواد مغذی مانند نیتروژن و فسفر که از طریق کودهای شیمیایی، پسماند حیوانی یا نشت سیستمهای فاضلاب وارد آب میشوند، یکی از اصلیترین عوامل رشد جلبکها هستند. برای کاهش این مواد، باید از مصرف کود و مواد شیمیایی در نزدیکی مخزن خودداری شود. همچنین، پسماندهای حیوانی باید بهطور مناسب جمعآوری و دفع شوند. نگهداری و تعمیر مناسب سیستمهای فاضلاب نزدیک مخزن نیز برای جلوگیری از نشت مواد مغذی به داخل مخزن اهمیت دارد.
بهجز استفاده از سولفات مس برای جلوگیری از جلبک زدن مخزن آب و از بین بردن جلبک سبز که پیشتر به آن پرداختیم، برای مهار رشد جلبکها میتوان از مواد شیمیایی خاصی بهعنوان محلول از بین برنده جلبک استفاده کرد. یکی از رایجترین مواد، سفیدکننده است که با غلظت مناسب میتواند جلبکها را از بین ببرد و از رشد مجدد آنها جلوگیری کند. برای هر گالن آب، افزودن یکچهارم قاشق چایخوری سفیدکننده حاوی ۵.۲۵ درصد هیپوکلریت سدیم توصیه میشود.
علاوهبر سفیدکننده، کلر نیز میتواند رشد جلبکها را مهار کند و امروزه بهعنوان یک عامل اصلی بهعنوان پاک کننده جلبک و خزه در استخرها و مخازن آب مورد استفاده قرار میگیرد. افزودن ۴ قسمت کلر به هر ۱,۰۰۰,۰۰۰ قسمت آب باعث میشود آب همچنان برای شرب یا کشاورزی ایمن باقی بماند. هر دو ماده باید با دقت و طبق دستورالعملهای دقیق استفاده شوند تا غلظت آنها از حد مجاز فراتر نرود.
یکی از روشهای پیشرفته و مؤثر برای جلوگیری از جلبک زدن مخزن آب، استفاده از سیستمهای تصفیه با نور فرابنفش است. نور UV با آسیب رساندن به DNA جلبکها و دیگر میکروارگانیسمهای مضر، از رشد و تکثیر آنها جلوگیری میکند. این روش علاوهبر حفظ کیفیت طبیعی آب، نیازی به افزودن مواد شیمیایی ندارد. با اینحال، نصب این سیستمها نیازمند تجهیزات مناسب و رعایت نکات ایمنی است و در صورت لزوم، بهتر است توسط متخصصان انجام شود.
محل نصب مخزن تأثیر قابلتوجهی بر میزان رشد جلبکها دارد. نصب مخزن در مکانی سایهدار، مانند زیر درختان، کنار ساختمانها یا در سمت شمالی ساختمان (در نیمکره شمالی زمین مثل ایران)، میتواند نورگیری مخزن را به حداقل برساند. اگر سایه طبیعی در محل وجود ندارد، ایجاد سایبان یا ساخت سازهای مانند آلاچیق، میتواند راهحلی مؤثر برای محافظت از مخزن در برابر تابش مستقیم خورشید باشد. مخازن زیرزمینی هم یکی از مؤثرترین روشها برای جلوگیری از جلبک زدن مخزن آب هستند. این مخازن بهطور کامل از نور خورشید در امان بوده و دمای آب در آنها پایدار است. اگرچه نصب این نوع مخازن به تلاش و هزینه بیشتری نیاز دارد، اما مزایای آن شامل کیفیت ثابت آب، عدم نفوذ آلودگیهای محیطی و کاهش نیاز به نگهداری دورهای است.
برخی از مخازن مدرن دارای پوششهای داخلی خاصی هستند که بهطور کامل از عبور نور خورشید جلوگیری میکنند. این پوششها که اغلب با فناوریهای ضد نور طراحی شدهاند، محیطی کاملاً نامساعد برای رشد جلبکها ایجاد میکنند. علاوهبر این، استفاده از چنین پوششهایی باعث میشود نگهداری و تمیزکاری مخزن آسانتر شود.
کنترل کیفیت آب به شناسایی زودهنگام علائم جلبکزدگی کمک میکند. با آزمایش منظم pH، میزان کلر و دیگر شاخصهای کیفیت آب، میتوان هرگونه تغییر در شرایط آب را بهسرعت شناسایی و اقدامات لازم را انجام داد. در صورت مشاهده تغییراتی مانند تغییر رنگ یا بوی آب، باید مخزن را تمیز کرده یا از مواد شیمیایی مناسب استفاده نمود.
بهطور کلی، برای رفع جلبک و جلوگیری از جلبک زدن مخزن آب باید نکات زیر را رعایت کنیم:
بیشتر بخوانید: سولفات مس در پرورش ماهی
سخن پایانی
برای حفظ کیفیت و سلامت آب ذخیرهشده، جلوگیری از جلبک زدن مخزن آب امری ضروری است. با ترکیب روشهای پیشگیرانه مانند تمیزکاری منظم، استفاده از درپوشهای مناسب، کاهش مواد مغذی، محدود کردن ورود نور خورشید و بهرهگیری از فناوریهای مدرن مانند سیستمهای نور فرابنفش، میتوان محیطی نامناسب برای رشد جلبکها ایجاد کرد. این اقدامات نهتنها کیفیت آب را بهبود میبخشند، بلکه طول عمر مخازن را نیز افزایش میدهند. اجرای دقیق این راهکارها، تضمینی برای دسترسی به آب سالم و شفاف در طولانیمدت است.
بله! جلبکها در محیطهای گرم و دمای بالاتر بهسرعت رشد میکنند، زیرا گرما فرآیندهای متابولیکی آنها را تسریع میکند. در مقابل در دماهای پایینتر، فعالیت آنها کاهش یافته یا متوقف میشود. برای جلوگیری از جلبک زدن مخزن آب، نگهداری آب در محیطهای خنک یا استفاده از مخازن زیرزمینی میتواند مؤثر باشد. مخازن زیرزمینی علاوهبر کاهش دمای آب، از ورود نور خورشید نیز جلوگیری میکنند و محیطی نامناسب برای رشد جلبکها فراهم میسازند.
تجهیزات مکانیکی مانند فیلترها و سیستمهای تصفیه، میتوانند نقش مؤثری در جلوگیری از جلبکزدگی داشته باشند. استفاده از فیلترهای پیشرفته در ورودی آب مخزن، از ورود مواد مغذی و ذرات معلق که عامل رشد جلبکها هستند، جلوگیری میکند. علاوهبر این، نصب پمپهای گردش آب، مانع از ایجاد آب راکد میشود که محیطی مناسب برای رشد جلبکها است.
شرکت آپادانا پارسه زنجان شیمی با بیش از چند دهه فعالیت در حوزه تولید محصولات شیمیایی صنعتی، به تولید و صادرات انواع سولفات مس بدون اسید نیتریک پرداخته و توانسته پاسخگوی نیازهای مشتریان در صنایع مختلف باشد.
